Wateroverlast, droogte of waterkwaliteit. Wat kan de overheid doen?

De oevers van de Heulebeek zijn nu op de meeste plaatsen die ik ken heel steil en recht. Door de oeverzone te verbreden en de oever zelf minder steil te maken, zal er minder wateroverlast zijn. Bovendien houden veel dieren en planten van de plas-dras situatie die op die manier langs de oevers ontstaat. Het ondiepe deel zal een goede plek zijn voor veel vissoorten.

De Heulebeek is algemeen bekend als er nogal vervuilde beek. Dat wil zeggen dat dat probleem eerst moet worden opgelost, voordat er nieuwe maatregelen genomen kunnen worden. Door de vervuilde bagger (die afvalstoffen vasthoudt, maak je een goede start om de waterkwaliteit te verhogen.

Op vele plekken ligt er een vorm van landbouw langs de oevers van de Heulebeek (vnl. in Heule). Ik weet zelf niet voldoende over de vorm van landbouw die er uitgevoerd wordt, maar indien er sprake is van bemesting heeft dit een heel negatief effect op de waterkwaliteit. Wanneer er mest in de Heulebeek terecht komt, ontstaat eutrofiëring (vermesting), waardoor het voor zeer veel dier- en plantensoorten onmogelijk wordt om in de Heulebeek te leven. Idealiter moet er in het hele inzijgings- en afstroomgebied minder bemest worden en enkel met ruwe stalmest. Dit is vaak een bijna onmogelijke vraag aan agrariërs. Een zone langs de oever instellen waar niet bemest mag worden, zodat er minder mest door afspoeling in de beek terecht komt, is dan de beste oplossing.

Maak ruimte voor water door een grootschalig infiltratiegebied aan te leggen in de buurt van de Heulebeek. Dit kan tegelijk fungeren als groen recreatiegebied in de verstedelijkte buurt. Dit gebied is een grote groenzone met waterpartijen waar hemelwater wordt opgeslagen. Dit is goed voor droge periodes en op die manier komt er minder water in één keer in de Heulebeek terecht bij hevige regenval. In het gebied liggen wadi's, vijvers, moeraszones en kruidenrijke grasvelden. Het ziet er super mooi uit en trekt veel mensen aan. Bovendien draagt een groene omgeving bij aan het welzijn van de inwoners van deze streek. Door dit aan te leggen tonen provincie West-Vlaandere en de gemeenten betrokkenheid met bewoners en initiatief voor het behalen van natuurdoelen. Perfect hiervoor is de MEWAF-site in Heule.

Kies gebieden in het stroomgebied van de Heulebeek waar weinig mensen wonen en probeer daar graslanden vlak naast de heulebeek te verlagen, zodat bij hoge waterstanden de Heulebeek daar in de breedte kan uitbreiden zodat gebieden stroomafwaarts niet overstromen. Op die manier kan voorkomen worden dat huizen van mensen overstromen. Bij de keuze van de locatie moeten afwegingen rond schade worden gemaakt. Kies gebieden waarvan de (economische) schade duidelijk veel lager is dan de schade door overstromen van huizen. Dit gebied staat dan maar een aantal dagen per jaar blank.

De overheid doet een oproep naar grondeigenaar om bufferbekkens aan te leggen die ook een meerwaarde hebben voor de particulier.

Verwijder obstakels loodrecht op de stroomrichting van de Heulebeek. Bij overstroming en hoge waterstanden vormen deze namelijk een muur waar het water niet langs kan. Om zo min mogelikl last van hoog water te hebben moet het water zo snel mogelijk afgevoerd worden. Dit kan niet als er obstakels staan. Obstakels zijn: rijen van struiken (ligt soms wel moeilijk, want het hoort bij het oude landschap), bomenrijen (ook dit ligt vaak gevoelig bij bewoners), ruigtestroken, gebouwen, wegen die op dijkjes liggen, verhoogde delen... van zodra het element een halve meter of hoger is, is het een groot obstakel. Alles lager dan dat kan ook een obstakel zijn.

In de heuvelachtige bovenlopen van Heulebeek en Passendalebeek in Passendale, Zonnebeke, Moorslede en Beselare zijn veel valleitjes waar je water op kan houden mits het bouwen van dammen. Dit kunnen vijvers in cascade zijn. 's Winters kunnen ze overtollig water lang in de bovenloop houden, 's zomers kan de watervoorraad gebruikt worden voor landbouwdoeleinden. Tussendoor vullen ze het grondwater aan. Mits natuurvriendelijke oevers kunnen het leuke natuur- en wandelgebieden worden. Rietkragen kunnen het water ook verder zuiveren. De voorwaarde is wel dat de paar grote bedrijven die 'aan de bron' van beide beken veel afvalwater lozen, het water verder zuiveren dan vandaag het geval is. Anders zullen het levenloze vijvers met veel algenbloei worden. In de bovenloop van de Heulebeek was er minstens tot in de 18e eeuw een grote vijver, Loonsvijver genaamd. Die kan hersteld worden, dan heb je er nog een mooi verhaal bij.

Bij heraanleg van openbaar domein per jaar een pilootproject realiseren voor ontharding en vergroening waarbij plaats gecreëerd wordt voor water – tijdelijke opvang van water op een waterplein. En duidelijk communiceren over de ontharding en waterdoorlatende verharding en het belang ervan.

Bossen zijn als pompen en sponzen: via evapotranspiratie pompen ze water op en dankzij hun wortels en beschermend bladerdek verhogen ze de infiltratie capaciteit van de bodem (Pena-Arancibia et al. (2019) Forests as 'spunges' and 'pumps'). Daarom stel ik voor dat we ook bomen planten in de omgeving. In plaats van de verharding van de RUP Mewaf site, is hier bijvoorbeeld plaats voor een bos (zie ook de afstromingslijnen op de onderstaande kaart: dit zal de buurtbewoners helpen). Verder geloof ik sterk dat de aanleg van meer groen en bos een positieve impact kan hebben op de ganse buurt (vb. Handson et al. (2016) The human Health and Social Benefits of Urban Forests), die gekenmerkt wordt door een erg klein oppervlakte aandeel in groen.

Aanleggen van een wandelpad van begin tot einde met plaatsen met (water)recreatie en rustplaatsen/pick-nick-plaatsen onderweg zodat mensen terug meer fietsen, wandelen, ravotten, samen buiten komen

Dat toegankelijk is voor alle mensen met meer diversiteit

Verdere uitbouw rioleringsstelsel (centrale & decentrale aanpak). Het rioleringsstelsel dient verder versneld en volgens een vooropgestelde planning te worden uitgebouwd met het oog om zo veel mogelijk zuiver water ter plaatse te houden.

Handhaving en controle van vergunningen, lozingen, verhardingen. Kortere opvolging van de uitvoer van de vergunningen en of ze op een correcte manier gebeuren, zodat boetes vermeden worden.

Helofytenfilters bestaan watervegetaties met bacteriën die in staat zijn om vervuild water te zuiveren. Dit kan bijvoorbeeld heel goed ingezet worden om het afstromend water van wegen te zuiveren voordat het in de Heulebeek terecht komt. Het is ook mogelijk om andere typen afvalwater te filteren met deze helofyten. Met een helofytenfilter van 150 kuub water kom je al een heel eind. Bovendien schuilen vissen en ongewervelden graag tussen de vegetatie. En het ziet er nog mooi uit ook!

Stimuleer ontharding bij bedrijven en inwoners: zorg dat opritten en parkings aangelegd worden met waterdoorlatend materiaal. Voorzie eventueel een subsidie voor mensen die kiezen voor waterdoorlatend materiaal, of voorzie en subsidie voor mensen die harde grond vervangen door waterdoorlatende ondergrond.

Een on-line wachtbekken is een bekken waar de waterloop doorloopt of naast loopt zonder scheiding tussen bekken en waterloop. De bedoeling van een wachtbekken is om pas te worden opgevuld als de waterloop zijn maximum afvoercapaciteit heeft bereikt, maw als de beek nagenoeg volstaat. Bij een on-line bekken is, op het moment dat de waterloop zijn volle capaciteit heeft bereikt, het bekken ook vol. Een off-line bekken loopt pas vol als de beek zijn volle afvoerkapaciteit heeft bereikt, dit via een overstort van de beek naar het bekken. Dus komt, op het moment dat de beek het stijgende debiet niet meer aankan, de voorziene buffering pas dan in werking. Bij daling van het debiet in de beek loopt het wachtbekken leeg via een terugslag klep. Dit principe wordt nu, weliswaar manueel door de brandweer, toegepast door de gemeente Ledegem Harelbeek thv de Kleine Izegemstraat.

Ruimte voor stilteplek in mooie natuur aan het water

Door het verbeteren van de waterkwaliteit is er steeds meer leven in de Heulebeek. Van kleine insecten tot vissen. Alleen is een betere waterkwaliteit niet het enige dat nodig is om een hoge biodiversiteit te verwezenleken. Belangrijke zaken die in acht genomen moeten worden zijn: 1) wegnemen van obstakels in de Heulebeek die migratie van allerlei dieren mogelijk maakt 2) zorgen dat het rivierprofiel mooi door het landschap kan meanderen zodat een variatie in stroming ontstaat, die op zich dan weer zal resulteren in verschillende types habitat (vb. traagstromende vs snelstromende stukken 3) (inheemse) waterplanten plaatsen, zowel oevervegetatie (vb. riet) als onderwatervegetatie (vb. hoornblad) Een hoge diversiteit is niet alleen noodzakelijk om een stabiel ecosysteem te creëren, ook zal dit zich positief terug vertalen naar de mensen. Vb. het inperken van een overlast aan muggen, wat vaak het geval is bij biologisch arme waterpartijen.

Illegale nivelleringen dienen terug in hun oorspronkelijke toestand teruggebracht. Wat is er gebeurd met mijn diverse klachten uit het verleden en waarom treedt de gemeente niet op tegen die praktijken. Zelfs de dienst milieu heeft zich komen vergewissen van dergelijke opvoeringen. Van deze diverse - niet wettelijke werken - beschik ik over foto's. Waar zijn mijn klachten blijven hangen. Het heeft geen zin het project Heulebeek te steunen wanneer blijkbaar alles toch toegelaten wordt!

Wachtbekkens bouwen op de hoofdwaterloop in het midden van het stroomgebied, bv voor de Heulebeek thv Dadizele, aan de kerk in Ledegem, Moorsele op nog meer afwaarts hebben weinig effect. De debieten die daar toekomen zijn bij zware buien groter dan de afvoercapaciteit van de waterloop en deze debieten komen toe met veel vertraging op zo'n afwaartse locatie en blijven soms dagen aanhouden. Een wacht bekken, zelfs al is het off-line, is nooit groot genoeg. Bij de hydraulische moddelering van Heulebeek moest ik vaststellen dat de berekende buffering afwaarts de kerk van Ledegem op het grondgebied Moorsele met een buffercapaciteit van 700.000m³ slechts een waterstandsvermindering thv de kerk had van een 10 cm. Ook afwaarts was er weinig effect, 20cm net na het wachtbekken gaande naar geen effect net voorbij Moorsele.